ROZDZIAł II
LAMPY WYSYŁAJĄCE PROMIENIE CIEPLNE I ŚWIETLNE
W odróżnieniu od poprzednich są one również źródłem promieni nadfioletowych i świetlnych.
2.1 BIOPTRON
Grupa badaczy w dziedzinie medycyny skonstruowała źródło światła opartych na tych możliwościach lasera, którym są możliwości wzmacniania komórek-na polaryzacji. Powstała lampa Bioptron, będąca źródłem światła spolaryzowanego, co oznacza, że fale elektro światła, drgają wyłącznie w płaszczyznach równoległych. W efekcie uzyskano polaryzację światła poprzez odbicie od specjalnego, wielowarstwowego zwierciadła. Stopień polaryzacji wynosi 95%. Źródłem światła jest żarówka halogenowa.
W przeciwieństwie do lasera światło Bioptronu jest polichromatyczne. Długość fali ma zakres o 400-2000 nm to znaczy, że nie zawiera światła UV, a posiada niewielką część widma IR i pełen zakres światła widzialnego. Pozwala to na przenikanie światła do 2,5 cm w głąb tkanek nie powodując podwyższenia temperatury ciała. Lampą Bioptron można pracować przy użyciu mniejszej energii niż w laserze, ponieważ jej fale świetlne nie są zsynchronizowane czasowo ani przestrzennie, przez co można stosować ją na większe powierzchnie.
Działanie spolaryzowanego światła Bioptronu powoduje podwyższenie aktywności energetycznej błon komórkowych, co przyspiesza procesy przemiany materii i zwiększenie absorpcji tlenu w tkance. Pobudzeniu ulega również obronna immunologiczna zarówno komórkowa (komórki żerne, limfocyty), jak i humoralna (proteiny immunologiczne na przykład Immunoglobuliny). Bezpośrednie działanie na zakończenia nerwowe i tkankę nerwową powoduje szybkie łagodzenie bólu. Biorąc pod uwagę wpływ Bioptronu na regenerację tkanek i obronę immunologiczną. Bioptron ma zastosowanie w dermatologii i kosmetologii (trądzik, opryszczka, półpasiec). W reumatologii, medycynie sportowej (stłuczenia, zwichnięcia) oraz chirurgii-(przyspiesza gojenie ran), owrzodzenie podudzi, odleżyn, oparzeń. Zapobiega tworzeniu się bliznowców. W kosmetyce, wszelkie uszkodzenia skóry, po oczyszczeniu skóry, przy wypadaniu włosów. Można również stosować przy ostrych i przewlekłych nieżytach dróg oddechowych.
Nie stwierdza się działania ubocznego Bioptronu.
Przeciwwskazania: nie powinno się stosować: u chorych na raka, u osób z wszczepionym rozrusznikiem serca (w obrębie tułowia), u kobiet w ciąży (ponieważ płód staje się bardzo aktywny).
Najczęściej stosowane dawkowanie naświetlań wynosi 3-8 minut do 2-3 razy dziennie, przez okres 7-14 dni (w zależności od wskazań).
ROZDZIAŁ III
LAMPY EMITUJĄCE PROMIENIE NADFIOLETOWE
3.1 LAMPY KWARCOWE
Do naświetlenia promieniami nadfioletowymi używa się lamp kwarcowych. Charakterystyczną cechą promieni nadfioletowych są ich właściwości biologiczne, fotochemiczne i bakteriobójcze.
Wskazania: choroba gardła i nosa, przewlekłe nieżyty oskrzeli, nerwoból nerwu kulszowego, choroba zwyrodnieniowa dużych stawów, trądzik pospolity, łysienie, owrzodzenia troficzne, trudno gojące się rany, łuszczyca, utrudniony zrost kości.
Ze względu na ich nieobojętne działanie naświetlenia powinno się stosować bardzo ostrożnie, ściśle według wskazań lekarskich oraz po dokładnym wykluczeniu przeciwwskazań. Efekt po naświetleniu promieniami nadfioletowymi zależy od właściwego dawkowania. Odczyny wytwarzające się w ustroju na skutek stosowania tego rodzaju naświetleń mogą być zarówno miejscowe, jak i ogólne i mogą mieć różny stopień nasilenia. Na powierzchni naświetlanej skóry występuje odczyn w postaci rumienia, tak zwany odczyn rumieniowy. W zależności od pochłoniętej dawki promieni odczyn ten może mieć od ledwie dostrzegalnego zaróżowienia aż do martwicy tkanek. Odczyn rumieniowy, jedyny widoczny odczyn biologiczny, służy jako wskaźnik do dawkowania promieni nadfioletowych. Na stopień odczynu rumieniowego powstającego w skórze wpływają następujące czynniki:
- długość fal promieni (silniejsze odczyny rumieniowe wywołują promienie długofalowe);
- intensywność promieniowania
- czas naświetlania (im dłuższy czas naświetlania, tym silniejsze napromieniowanie);
- odległość od źródła światła (im jest ono większe, tym słabsza intensywność promieni);
- kąt padania promieni na powierzchnię naświetlania (najsilniejsze jest działanie promieni, gdy padają prostopadle do naświetlonej powierzchni);
- wrażliwość skóry naświetlonej, a więc:
- odporność miejscowa (bardziej odporne są miejsca stale wystawione na słońce, na przykład twarz, najwrażliwsza jest skóra na powiekach, w zgięciach podkolanowych i pachwinach);
- stan skóry (większą wrażliwość wykazuje skóra cienka, elastyczna niż gruba; skóra wilgotna, cienka pochłania większą ilość promieni ze względu na łatwiejsze przenikanie niż skóra sucha o zrogowaciałym naskórku);
- aktualna wrażliwość na promienie. Niektóre substancje chemiczne, tak zwane sensybilizatory, podane doustnie lub zastosowane na powierzchnię skóry, zwiększają jej wrażliwość, wywołując silniejsze odczyny rumieniowe (przy ustaleniu przeciwwskazań należy więc ustalić, czy pacjent w danym czasie nie przyjmuje do wewnątrz lub nie stosuje na skórę środków uczulających na promienie nadfioletowe). Do sensybilizatorów należą związki salicylowe i sulfonamidowe, złoto, arsen, jod, eozyna, chinina, aureomycyna,przetwory dziurawca sporządzone na alkohol, olejek bergamotowy, barbiturany (luminal, veronal i tym podobnie), dziegieć i tak dalej,
- wrażliwość osobnicza pacjenta; czas naświetlania potrzebny do uzyskania określonego stopnia odczynu (przy tej samej odległości i źródle światła) jest u osób nadwrażliwych mniejszy niż u osób z normalną wrażliwością; u osób o jasnej różowej skórze stwierdza się większą wrażliwość niż u śniadych; dzieci mają skórę bardziej wrażliwą niż dorośli,
- czynniki współdziałające; ogrzanie skóry za pomocą promieni cieplnych przed naświetleniem promieniami nadfioletowymi (na przykład lampą soluks) powoduje silniejszy odczyn rumieniowy; naświetlanie promieniami podczerwonymi zastosowane po naświetleniu promieniami nadfioletowymi znacznie zmniejsza siłę odczynu lub znosi go. W zależności od stopnia nasilenia odczynu rumieniowego i czasu jego trwania rozróżnia się:
Odczyn rumieniowy progowy, jako najsłabszy stopień odczynu, występuje po biologicznej dawce promieni nadfioletowych. Okres utajenia trwa 2-4 godzin, które następnie zmniejsza się. Po 12 godzinach od czasu naświetlenia skóra przedstawia obraz normalny. Po odczynie progowym nie występuje łuszczenie naskórka ani pigmentacja.
Odczyn rumieniowy pierwszego stopnia objawia się po 3-4 godzinnym okresie utajenia równomiernym zaróżowieniem skóry bez objawów podrażnienia. Nasilenie odczynu występuje po 12 godzinach. Po 24 godzinach nie stwierdza się objawów odczynów. Łuszczenie naskórka nie występuje. Po kilkakrotnych odczynach występuje słaba pigmentacja.
Odczyn rumieniowy drugiego stopnia charakteryzuje się silniejszym zaróżowieniem skóry, wyraźnie odcinającym się od skóry nie naświetlonej. Nieraz towarzyszy mu lekka bolesność, pieczenie i zwiększona ciepłota powierzchni naświetlonej. Okres utajenia trwa 2-4 godziny. Nasilenie wzrasta, najwyższe jest po 24 godzinach, po czym przez następne 24 zmniejsza się. Okres odczynu trwa 2-3 dni; po jego ustąpieniu występuje łuszczenie się naskórka i wyraźna pigmentacja.
Odczyn rumieniowy trzeciego stopnia ma okres utajenia do 2 godzin. Skóra jest żywoczerwona, napięta, bolesna, występuje wyraźny odczyn zapalny i obrzęk. Okres nasilenia odczynu podobny jak przy odczynie drugiego stopnia. Okres odczynu trwa około 5 dni. Nasilenie przypada na trzeci dzień. Po ustąpieniu odczynu występuje silne łuszczenie się naskórka i pigmentacja skóry.
Odczyn rumieniowy czwartego stopnia to już odczyn pęcherzowy, a piątego-martwica tkanek. Z punktu widzenia kosmetycznego interesujące są cztery pierwsze odczyny łącznie z progowym.
Działanie promieniowania ultrafioletowego na organizm
Działanie miejscowe:
- zwiększa czasową odporność skóry
- potęguje aktywność tyrozynazy
- wzmożone wytwarzanie barwnika (ma za zadanie uchronienie ustroju przed promieniowaniem świetlnym)
- zbrunatnienie skóry-polega na przetworzeniu melaniny jasnej, ubogiej w tlen w melaninę ciemną- bogatą w tlen, a nie wytworzenie nowego barwnik
- pobudza ziarninowanie w trudno gojących się ranach (miejscowe i łagodne zastosowanie promieni UV) - ponieważ promieniowanie poniżej 300 nm. działa na młody nabłonek hamująco i niszcząco. Dlatego obowiązuje stosowanie odpowiednich filtrów zatrzymujących promienie UV.
Działanie ogólne:
- wpływ promieniowania na przemianę materii, to znaczy wzmożenie przemiany gazowej ustroju
- obniżenie poziomu cukru we krwi w przypadkach, w których występuje nieprawidłowe zwiększenie jego zawartości (w przypadkach rozwiniętej cukrzycy występują niekorzystne odczyny).
- wzmagają się reakcje chemiczne w tkankach
- wzmagają się procesy oksydacyjne (przyśpieszanie spalania ciał tłuszczowych u otyłych, natomiast wzrost wagi u szczupłych)
- zwiększenie ilości jonów wapnia i fosforu (promieniowanie UVB)
- zwiększenie zawartości jodu w tarczycy
- przekształcenie sterydów zawartych w skórze w witaminę D2 (przy zbyt długim naświetleniu sterydów mogą powstać produkty toksyczne)
- zwiększenie liczby krwinek czerwonych i hemoglobiny
- przejściowe powiększenie liczby krwinek białych
- na układ nerwowy światło działa uspokajająco, ale na psychikę pobudzająco (u osób z zaburzeniami nerwicowymi mogą wystąpić niepożądane objawy)
Objawy przedawkowania miejscowe:
- bóle głowy
- wymioty
- bezsenność
Dlatego naświetlenia promieniami UV należy stosować zgodnie z zaleceniami, ostrożnie i z rozwagą, w celu uniknięcia przykrych następstw.
Wskazania do naświetleń promieniami nadfioletowymi są: łysienie plackowate, łysienie na tle łojotoku, odmrożenia, łuszczyca, bielactwo, a także potrzeba opalania skóry lub złuszczenia naskórka.
Przeciwwskazaniami są stany alergiczne skóry, ostre stany zapalne skóry, liszaj rumieniowaty (erythematodes), fotodermatozy, znamiona barwnikowe (obawa wywołania czyraków), plamy barwnikowe, miażdżyca, nadczynność tarczycy, choroba Basedowa, silne nerwice, bardzo niskie oraz bardzo wysokie ciśnienie krwi, stany gorączkowe, zapalenie nerek, aktualne niedawne używanie leków uczulających na promienie nadfioletowe, naświetlenie promieniami Roentgena, czynna gruźlica płuc. Do naświetlenia całego ciała promieniami nadfioletowymi wskazana jest konsultacja z lekarzem.
Technika naświetlań.
Odległość pacjenta od lampy powinna wynosić około 100 cm. Przed naświetlaniem należy sprawdzić, czy na powierzchni jego skóry nie znajdują misji lampy) i nastawia zegar alarmowy na odpowiedni czas. Poucza się pacjenta o groźbie oparzenia skóry przy samowolnym zbliżaniu się do lampy oraz porażeniu prądem przez dotykanie statywu, głowicy i tak dalej. Po zakończonym naświetlaniu lampę gasi się. Osoba wykonująca zabieg powinna zabezpieczyć sobie oczy okularami. Po kilku naświetleniach wywietrzyć pomieszczenie ze względu na znajdowanie się w powietrzu ozonu oraz tlenku i dwutlenku azotu, które są szkodliwe dla organizmu i wywołują objawy zatrucia (bóle głowy, mdłości).się pozostałości maści lub innych środków, które mogą uczulać lub stanowić przeszkodę do przenikania promieni, zmywa się skórę pacjenta zmywaczem odpowiednim do rodzaju skóry lub wodą z mydłem i zakłada mu okulary ochronne (pod okulary należy dać, ze względów higienicznych, płatki ligniny lub gazy). Zapala się lampę (należy odczekać 2-3 minuty uzyskania pełnej e
3.2 Łóżka opalające
W ścianach łóżka opalającego lub kabiny do naświetlań całego ciała znajduje się od kilkunastu do kilkudziesięciu niskociśnieniowych lamp - świetlówek, które charakteryzują się stosunkową niską temperatura promienników. Świetlówki te są pokryte luminoforową warstwą ograniczającą promieniowanie do pożądanej długości fal w zakresie UVA i za niewielką domieszką UVB (około 3%). Ich działanie jest barwnikotwórcze z maksymalnym ograniczeniem szkodliwego działania rumieniowego.
Mechanizm powstawania opalenizny w solarium jest podobne do opalania na słońcu (reakcja fotochemiczna), a istotą jego jest wytwarzanie pigmentu w komórkach warstwy podstawnej naskórka.
Przeciwwskazania do korzystania z łóżek opalających:
- fotodermatozy,
- nowotwory złośliwe,
- nie wydolność krążenia,
- gruźlica,
- nadczynność tarczycy,
- leki światlo uczulające, antybiotyki i hormony,
- klaustrofobia.
Na skutek maksymalnego wyeliminowania promieniowania UVB, solarium nie wywołuje niebezpiecznego rumienia, jest dużo bezpieczniejsza od słońca, co nie oznacza, że mogą niego wszyscy korzystać. Należy pamiętać, że opalanie może pogłębić skłonność do powstawania przebarwień pigmentacyjnych i bielactwa. Osoby uczulone na UV często reagują alergicznie nawet na skutek działania łagodnych promieni UVA.
Naświetlanie w solarium należy wykonywać z dużym umiarem, kierując się typem skóry, wiekiem klienta oraz brakiem zmian, które stanowiłyby bezwzględne przeciwwskazania (znamiona barwnikowe). Pożądane byłoby, aby każdorazowo kwalifikację do takich naświetlań potwierdził lekarz. Należy pamiętać, że długotrwałe i często powtarzane naświetlania prowadzą na ogół do znacznego wysuszania skóry, nasilenia się zmarszczek i różnych stanów zapalnych skóry.
W lecznictwie dermatologicznym stosuje się specjalne kabiny z lampami fluorescencyjnymi, które emitują tylko promienie UVA do leczenia metodą PUW, lub pasmo UVA/UVB do leczenia metodą SUP. Pacjent jest naświetlany jednocześnie ze wszystkich stron, a duża intensywność promieniowania pozwala na to, aby czas ekspozycji był bardzo krótki. Intensywność promieniowania lamp jest sprawdzana co drugi dzień.